فعال شدن آتشفشان تفتان پس از ۷۱۰ هزار سال
در روزهای اخیر خبرهایی از فعال شدن آتشفشان تفتان در جنوب شرق ایران، پس از حدود ۷۱۰ هزار سال خاموشی منتشر شده است. گزارشی از Daily Mail و Live Science بیان کرده که بررسی های ماهواره‌ای از حرکت زمین و افزایش گازهای خروجی در این منطقه حکایت دارد. اما آیا تفتان واقعاً در حال بیدار شدن می باشد یا تنها تغییراتی طبیعی در سیستم زمین گرمایی آن رخ داده؟ در مقاله فعال شدن آتشفشان تفتان پس از ۷۱۰ هزار سال با نگاهی علمی و دقیق، وضعیت فعلی این آتشفشان را بررسی خواهیم کرد.
آتشفشان تفتان کجاست؟
آتشفشان تفتان در استان سیستان و بلوچستان و در نزدیکی شهرستان خاش واقع شده است
- ارتفاع آن حدود ۳٬۹۴۰ متر می باشد.
- از نوع استراتو آتشفشان (Stratovolcano) بوده، یعنی مخروطی با لایه هایی از گدازه و خاکسترهای قدیمی.
- بخشی از کمربند آتشفشانی ماکران (Makran Volcanic Arc) محسوب خواهد شد؛ منطقه ای که به دلیل فرورانش صفحه عربی به زیر صفحه اوراسیا فعالیت های آتشفشانی دارد.
در گذشته، تفتان یکی از چند آتشفشان خاموش ایران شناخته می شد، در کنار کوه های دماوند و سهند
تاریخچه فعالیت آتشفشان تفتان
بر اساس داده های زمین شناسی و بررسی سنگ های آذرین منطقه، آخرین فعالیت مهم تفتان حدود ۴۰۰ تا ۷۱۰ هزار سال پیش رخ داده است.
در قرن های اخیر تنها بخارات گوگردی و گازهای گرم از دهانه قله خارج شده، بدون هیچ نشانه ای از فوران واقعی. به همین دلیل دانشمندان این آتشفشان را «خاموش» یا «نیمه فعال» طبقه بندی کرده بودند.
نشانه های جدید از بیدار شدن تفتان
بررسی های اخیر پژوهشگران بین المللی و ایرانی نشانه هایی از تغییرات زمین ساختی و حرارتی در قله تفتان نشان داده است. مهم‌ترین یافته ها عبارت‌اند از:
۱. بالا آمدن زمین
تصاویر ماهواره‌ای ناسا و آژانس فضایی اروپا نشان داده است که بین ژوئیه ۲۰۲۳ تا مه ۲۰۲۴، بخش شمالی کوه حدود ۹ سانتی متر بالا آمده است.
این پدیده می تواند نشانه ی تجمع فشار گاز یا حرکت ماگما در عمق کم باشد.
۲. افزایش گاز و بخار
گزارش های محلی و تصاویر حرارتی از افزایش خروج بخار و گازهای سولفوردار (SO₂) از دهانه های تفتان خبر داده‌اند. به گفته ساکنان خاش، بوی گوگرد در برخی روزها در فواصل بیش از ۴۰ تا ۵۰ کیلومتر از کوه حس خواهد شد.
۳. تغییرات دمای سطحی
داده های ماهواره‌ای MODIS نشان داده اند که در ماه های اخیر دمای سطحی اطراف دهانه ها افزایش یافته است که با فعالیت های زیرسطحی هیدروترمال (آب و بخار داغ) مطابقت دارد.
علت علمی این تغییرات چیست؟
دانشمندان سه فرضیه اصلی را بررسی کرده‌اند:
- فعالیت هیدروترمال: تغییرات مشاهده شده ممکن بوده ناشی از افزایش فشار بخار آب و گاز درون سیستم حرارتی زمین باشد؛ مشابه اتفاقاتی که در چشمه های آب گرم یا گیزرها رخ خواهد داد.
- نفوذ ماگمایی در عمق: برخی داده ها نشان می دهند که احتمال دارد مقدار کمی ماگما در عمق ۴۰۰ تا ۶۰۰ متری حرکت کرده باشد. این نفوذ کوچک می تواند سطح زمین را بالا بیاورد.
- تغییرات ساختاری یا گسلی: احتمال دیگر، جابجایی گسل های محلی یا تراکم گازهای زمین گرمایی بوده که باعث تغییر شکل زمین شده، بدون اینکه ماگما به سطح برسد.
آیا تفتان در آستانه فوران است؟
بر اساس تحلیل های ژئوفیزیکی، فعلاً هیچ نشانه ای از فوران قریب الوقوع وجود ندارد.
دانشمندان مقاله‌ی منتشر شده در Geophysical Research Letters تأکید کرده‌اند که:
«نشانه های فعلی بیشتر بیانگر فعالیت حرارتی و فشار زیرسطحی بوده، نه فوران ماگمایی.»
به زبان ساده، تفتان احتمالاً در حال بیدار شدن از خواب طولانی بوده، اما هنوز فورانی در کار نیست.
اهمیت این رویداد برای ایران
فعال شدن احتمالی آتشفشان تفتان، اهمیت زیادی برای کشور دارد:
یادآوری می کند که ایران سرزمینی آتشفشانی بوده و آتشفشان های خاموش هم می توانند دوباره فعال شوند.
نیاز فوری به ایجاد شبکه پایش آتشفشانی (شامل GPS، لرزه سنج و گازسنج) در منطقه دارد.
می تواند منبع جدیدی برای انرژی زمین گرمایی (Geothermal Energy) در آینده باشد.
از نظر علمی، فرصتی کم نظیر برای مطالعه‌ی فرآیندهای بیداری آتشفشان ها در ایران می باشد.
تأثیر احتمالی بر محیط زیست و مردم محلی
در صورت ادامه‌ی افزایش فعالیت های حرارتی، احتمال وقوع برخی پیامدها وجود دارد:
- افزایش گازهای گوگردی در هوا (باعث سوزش چشم و گلو)
- افزایش دمای چشمه های آب گرم اطراف
- لرزش های کوچک و موقت در منطقه
- تغییر در ترکیب شیمیایی خاک و آب های سطحی
اما تاکنون هیچ خطری جدی مردم منطقه را تهدید نکرده است.
اقدامات لازم برای پایش و ایمنی
برای جلوگیری از غافل گیری در آینده، لازم می باشد:
- سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور شبکه ای از حسگرهای حرارتی و گازی در اطراف تفتان نصب کند.
- داده های ماهواره ای به صورت ماهانه تحلیل و با مدل های زمین ساختی ترکیب شوند.
- آموزش های ایمنی برای ساکنان خاش، نوک آباد و روستاهای دامنه کوه اجرا شود
جمع بندی کلی:
آتشفشان تفتان پس از حدود ۷۱۰ هزار سال خاموشی نشانه هایی از فعالیت مجدد زیرسطحی نشان داده است. با وجود هیاهوی رسانه‌ای، شواهد فعلی بیشتر از افزایش حرارت و گازهای زمین گرمایی حکایت داشته تا خطر فوران. با این حال، این پدیده هشداری جدی بوده تا بدانیم هیچ آتشفشانی برای همیشه خاموش نیست.
به پایان این مقاله رسیدیم، امیدواریم که مقاله “فعال شدن آتشفشان تفتان پس از ۷۱۰ هزار سال” مورد قبول شما بوده باشد. همچنین ممکن است بخواهید مقاله دیگر ما را در مورد “۱۰ قله معروف ایران”را هم بینید.