هیپوکسی چیست؟
در ارتفاعات بالا، هنگام فعالیت های شدید یا حتی در شرایط خاص پزشکی، ممکن بوده بدن با کمبود اکسیژن روبه‌رو شود؛ وضعیتی که به آن هیپوکسی گفته خواهد شد. درک این پدیده برای کوهنوردان، ورزشکاران و حتی افرادی که دچار بیماری های تنفسی یا قلبی هستند اهمیت زیادی خواهد داشت. در ادامه به طور کامل بررسی می کنیم که هیپوکسی چیست؟ چه علائمی دارد، چرا رخ داده و چگونه می توان از آن پیشگیری کرد تا سلامت بدن در برابر کمبود اکسیژن حفظ شود.
هیپوکسی چیست؟
هیپوکسی زمانی است که بافت های بدن شما اکسیژن کافی ندارند. وقتی نفس می کشید، اکسیژن را به ریه های خود می برد، جایی که از طریق مجاری هوایی شما به کیسه های کوچکی به نام آلوئول منتقل می شود. از آنجا، توسط خون شما در رگ های کوچکی که نزدیک آلوئول ها (مویرگ ها) حرکت می کنند، جذب می شود. در نهایت، از طریق خون شما به بافت های دیگر منتقل می شود.
می توانید اکسیژن را به عنوان میلیاردها مسافری که به فرودگاه (ریه های شما) پرواز می کنند، در نظر بگیرید. آنها در گیت سوار می شوند و از طریق بزرگراه (رگ های خونی) به مقصد خود (بافت های شما) منتقل می شوند. همانطور که اکسیژن تخلیه می شود، فضا برای مسافر دیگری که سوار می شود، باز خواهد شد: دی اکسید کربن یک محصول زائد است که سپس به ریه های شما بازگردانده می شود و هنگام بازدم از بدن شما خارج می شود.
اگر اکسیژن کافی در هر قسمتی از سفر به بدن نرسد، می تواند منجر به هیپوکسی شود. جریان هوا و جریان خون هر دو برای این فرآیند مهم هستند. به همین دلیل است که بیماری ریه و بیماری قلبی هر دو خطر هیپوکسی را افزایش می دهند. به کسی که هیپوکسی را تجربه می‌کند، هیپوکسیک می گویند.
هیپوکسی چه کسانی را تحت تأثیر قرار می دهد؟
هر شرایطی که میزان اکسیژن خون شما را کاهش دهد یا جریان خون را محدود کند، می تواند باعث هیپوکسی شود. افرادی که با بیماری های قلبی یا ریوی مانند COPD، آمفیزم یا آسم زندگی می کنند، در معرض خطر بیشتری برای هیپوکسی هستند. برخی عفونت ها مانند ذات الریه، آنفولانزا و کووید-۱۹ نیز می توانند خطر هیپوکسی را افزایش دهند.
هیپوکسی چیست و چه تاثیری بر بدن دارد؟
سلول های شما برای تولید انرژی و کمک به اندام‌ها و بافت هایتان برای انجام وظایفشان به اکسیژن نیاز دارند. در حالی که برخی از بافت های شما می توانند با کاهش موقت سطح اکسیژن سازگار شوند، هیپوکسی طولانی مدت می‌تواند باعث آسیب به اندام‌ها شود. آسیب مغزی و قلبی به ویژه خطرناک است و می تواند منجر به مرگ شود. کمبود اکسیژن در مغز، هیپوکسی مغزی نامیده می شود .
علائم و نشانه های هیپوکسی چیست؟
علائم هیپوکسی بسته به شدت، علت اصلی و اینکه چه قسمت هایی از بدن شما تحت تأثیر قرار گرفته است، متفاوت است. وقتی اکسیژن شما کم است، ممکن است احساس کنید که نمی توانید به درستی نفس بکشید یا فکر کنید. برخی از علائم هیپوکسی عبارتند از:
- بی قراری.
- سردرد
- گیجی .
- اضطراب .
- ضربان قلب سریع ( تاکی کاردی)
- تنفس سریع (تاکی پنه).
- مشکل در تنفس یا تنگی نفس (تنگی نفس) .
هیپوکسی شدید می تواند علائم دیگری نیز ایجاد کند:
- ضربان قلب آهسته ( برادی کاردی)
- بی قراری شدید.
- پوست مایل به آبی (سیانوز).
چه چیزی باعث هیپوکسی می شود؟
هیپوکسی اغلب ناشی از یک بیماری زمینه ای است که بر جریان خون یا تنفس تأثیر می گذارد. شرایطی که می توانند منجر به هیپوکسی شوند عبارتند از:
- کم خونی (آنمی) .
- آسم
- برونشیت
- بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD) .
- نقص های مادرزادی قلب .
- نارسایی احتقانی قلب .
- آمفیزم
- ذات الریه (باکتریایی و ویروسی).
- پنوموتوراکس (وجود هوا در فضای اطراف ریه یا کلاپس ریه).
- ادم ریوی (تجمع مایع در ریه ها).
- آمبولی ریوی (لخته خون در ریه).
- فشار خون ریوی.
- فیبروز ریوی (زخم ریه).
- آپنه خواب
4 نوع هیپوکسی چیست؟
برای اینکه اکسیژن به سلول های بافت های شما برسد، به موارد زیر نیاز دارید:
- اکسیژن کافی در هوایی که تنفس می کنید.
- عملکرد سالم ریه برای رساندن اکسیژن به آلوئول ها.
- عملکرد سالم قلب و گردش خون برای رساندن خون غنی از اکسیژن به بافت های شما.
- گلبول های قرمز کافی برای رساندن اکسیژن.
- سلول های بافتی که قادر به استفاده از اکسیژن هستند.
هر چهار نوع هیپوکسی ناشی از کمبود اکسیژن در هر یک از این مناطق است.
1- هیپوکسی هیپوکسمیک
مقادیر کم اکسیژن در خون ( هیپوکسمی ) می تواند منجر به هیپوکسی هیپوکسمیک شود که شایع ترین علت هیپوکسی است. هیپوکسمی می تواند در اثر بیماری های ریوی و قلبی، نقص مادرزادی قلب و داروهایی که تنفس شما را کند می کنند، ایجاد شود. سفر به ارتفاعات بالا، جایی که سطح اکسیژن پایین‌تر است، نیز می تواند باعث هیپوکسمی شود.
2- هیپوکسی گردش خون
خون شما می تواند اکسیژن زیادی داشته باشد، اما اگر قلب خون کافی پمپاژ نکند یا انسدادی در رگ خونی وجود داشته باشد، اکسیژن کافی به بافت های شما نمی رسد. به این حالت هیپوکسی گردش خون (همچنین هیپوکسی راکد یا هیپوکسی ایسکمیک نامیده می شود) گفته خواهد شد. نارسایی احتقانی قلب و لخته های خون می توانند خطر هیپوکسی گردش خون را افزایش دهند.
3- هیپوکسی ناشی از کم خونی
هیپوکسی ناشی از کم خونی زمانی اتفاق می افتد که گلبول های قرمز خون شما برای حمل اکسیژن از ریه ها به سایر بافت ها کافی نباشد. اگر بدن شما گلبول های قرمز کافی تولید نکند یا گلبول های قرمز بدشکلی تولید کند، ممکن است دچار کم‌خونی شوید.
4- هیپوکسی هیستوتوکسیک
هیپوکسی هیستوتوکسیک زمانی اتفاق می افتد که سلول های شما قادر به استفاده صحیح از اکسیژن نیستند. در این حالت، ممکن است اکسیژن زیادی وارد ریه ها و خون شما شود. اما وقتی به بافت های شما می رسد، چیزی مانع از استفاده سلول های شما از آن می شود. این می تواند با مسمومیت با سیانید اتفاق بیفتد.
هیپوکسی چگونه تشخیص داده می شود؟
پزشک شما معاینه فیزیکی انجام می دهد، از جمله گوش دادن به صدای قلب و ریه های شما. ممکن است پوست، ناخن ها و لب های شما را بررسی کند تا ببیند آیا آبی رنگ هستند یا خیر. پزشک شما همچنین ممکن است آزمایش هایی را برای بررسی سطح اکسیژن و تعیین علت اصلی هیپوکسی تجویز کند، از جمله:
- پالس اکسیمتری: ارائه دهنده خدمات درمانی شما یک حسگر را روی انگشت شما قرار می دهد تا میزان اکسیژن خون شما را اندازه‌گیری کند. این روش غیرتهاجمی و بدون درد است.
- آزمایش گاز خون شریانی (ABG) : با استفاده از یک سوزن نازک، از مچ دست، بازو یا کشاله ران شما خون گرفته می شود تا میزان اکسیژن خون شما بررسی شود.
- آزمایش عملکرد ریوی (PFT) : شما در دهان خود فوت می کنید و نفس خود را به دستگاهی که به آن متصل است، می دهید تا میزان عملکرد ریه های شما را اندازه‌گیری کند.
- تصویربرداری: اشعه ایکس ، سی تی اسکن و اسکن V/Q همگی از تجهیزات ویژه‌ای برای تصویربرداری از اندام‌های داخلی شما استفاده می کنند. تصویربرداری می تواند به پزشک شما در تعیین علت هیپوکسی کمک کند.
- تست پیاده روی شش دقیقه‌ای (6MWT): شما به مدت شش دقیقه روی یک سطح صاف راه می روید تا ببینید در این مدت چقدر می توانید راه بروید. این تست به پزشک شما کمک می کند تا عملکرد ریه و قلب را ارزیابی کند.
هیپوکسی چگونه درمان می شود؟
درمان هیپوکسی به علت اصلی آن بستگی دارد. علت ممکن است یک اتفاق یکباره یا یک بیماری مداوم باشد. درمان ها ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- استروئیدهای استنشاقی که می توانند مجاری هوایی شما را برای درمان آسم یا سایر بیماری های ریوی باز کنند.
- داروهایی که به کاهش مایع اضافی در ریه ها کمک می کنند ( دیورتیک‌ها)
- ماسک فشار مثبت مداوم راه های هوایی ( CPAP ) برای درمان آپنه خواب.
- فشار مثبت راه هوایی دوسطحی (که اغلب با نام تجاری BiPAP® شناخته می شود) برای درمان COPD یا برخی از انواع آپنه خواب.
- اکسیژن مکمل برای درمان هیپوکسی مداوم (مزمن). یک دستگاه اکسیژن رسان به همراه ماسک یا لوله هایی به بینی شما متصل می شود تا میزان اکسیژن ورودی به ریه ها و آلوئول های شما را افزایش دهد.
- تهویه مکانیکی در بیمارستان، در شرایط هیپوکسی حاد شدید (شروع ناگهانی).
چگونه علائم هیپوکسی را مدیریت کنیم؟
اگر علائمی مانند گیجی، ضربان قلب یا تنفس سریع را تجربه کردید، یا اگر متوجه شدید که ناخن ها، لب ها یا پوست شما آبی رنگ به نظر می رسند، باید فوراً به پزشک مراجعه کنید. هیپوکسی باید فوراً درمان شود تا از آسیب دائمی اندام‌ها جلوگیری شود. بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD) و سایر بیماری های پزشکی ممکن است باعث هیپوکسی مزمن با علائم خفیف‌تر شوند. ارائه دهنده خدمات درمانی شما در مورد مدیریت بیماری خاص شما برای کاهش علائم و خطر افت بیش از حد سطح اکسیژن با شما صحبت خواهد کرد.
چگونه می‌توانم خطر هیپوکسی را کاهش دهیم؟
بهترین راه برای کاهش خطر هیپوکسی، مدیریت هرگونه بیماری زمینه‌ای است که می تواند سطح اکسیژن شما را کاهش دهد. اگر با بیماری قلبی یا ریوی زندگی می کنید، در مورد نگرانی های خود و راه های خاص برای کاهش خطر با پزشک خود صحبت کنید. توجه داشته باشید که برخی داروها و موقعیت ها – مانند سفر به ارتفاعات بالاتر – ممکن است خطر هیپوکسی را افزایش دهند. در مورد هرگونه اقدامات احتیاطی خاصی که باید هنگام سفر یا تغییر دارو انجام دهید، از پزشک خود سوال کنید.
جمع بندی کلی:
هیپوکسی وضعیتی بوده که در آن بافت های بدن اکسیژن کافی دریافت نکرده و در نتیجه، عملکرد طبیعی اندام‌ها مختل می شود. این مشکل می تواند در اثر بیماری های قلبی یا ریوی، کم‌خونی، انسداد جریان خون، مسمومیت ها یا حتی صعود به ارتفاعات بالا ایجاد شود. بسته به شدت و نوع هیپوکسی، علائمی مانند تنگی نفس، گیجی، سردرد، اضطراب و کبودی پوست بروز خواهد کرد. چهار نوع اصلی هیپوکسی شامل هیپوکسی هیپوکسمیک، گردش خون، ناشی از کم‌خونی و هیستوتوکسیک بوده که هرکدام علت خاص خود را دارند. تشخیص این عارضه معمولاً از طریق آزمایش های اکسیژن خون، عملکرد ریه و تصویربرداری انجام می شود و درمان آن به علت زمینه‌ای بستگی دارد، از جمله استفاده از اکسیژن مکمل، داروهای تنفسی و کنترل بیماری های مزمن. آگاهی از علائم و پیشگیری از عوامل خطر، به‌ویژه برای کوهنوردان و بیماران قلبی-ریوی، کلید حفظ سلامت در برابر کمبود اکسیژن می باشد.
به پایان این مقاله رسیدیم، امیدواریم که مقاله “هیپوکسی چیست؟” مورد قبول شما بوده باشد. همچنین ممکن است بخواهید مقاله دیگر ما را در مورد “علت تپش قلب در کوهنوردی” را هم ببینید.